جواهر رقمجواهر رقم، لقب سیدعلی تبریزی ، خوش‌نویس ایرانی دربار بابریان در سده یازدهم می باشد. ۱ - نسب و پدرانوی از اخلاف سادات طباطبایی اردستان بود که در قرن هشتم به تبریز کوچیدند. جدّش، شاهمیر ، که مردی مقتدر و عالم و صاحب تألیفات بود، در روزگار صفویان (ح ۹۰۶ـ ۱۱۳۵) از تبریز به عباس‌آباد اصفهان مهاجرت کرد. پدر سیدعلی، میرمحمدمقیم، ملقب به جوهری، از شاگردان میرعماد و خوش‌نویسی بلندآوازه و نیز کتابدار دربار شاه‌عباس دوم (حک: ۱۰۵۲ ـ ۱۰۷۷) بود. [۱]
ابوالقاسم رفیعی مهرآبادی، آتشکده اردستان، ج۱، ص ۱۷۴ـ ۱۷۵.
[۲]
مهدی بیانی، احوال و آثار خوشنویسان، ج ۳، ص ۸۳۹ ـ۸۴۰.
[۳]
محمد دیهیم، تذکره شعرای آذربایجان، ج ۲، ص ۱۴۸ـ۱۴۹.
محمدمقیم به تجارت هم می‌پرداخت و مناسبات تجاری‌اش با هند ، به مهاجرت او به این کشور، در عهد شاه جهان (حک: ۱۰۳۷ـ ۱۰۶۸)، انجامید.۲ - تعلیم نستعلیق در هندوی در هند به تعلیم خط نستعلیق پرداخت و بعدها شمار کثیری از شاگردان او خوش‌نویسانی زبده شدند [۴]
محمد بختاورخان، مرآه العالم، ج ۲، ص ۴۹۱.
[۵]
لطفعلی‌بن آقاخان آذربیگدلی، آتشکده آذر، ج۱، ص ۲۹.
[۶]
غلام محمد هفت‌قلمی دهلوی، تذکره خوشنویسان، ج۱، ص ۵۷.
[۷]
محمدعلی تربیت، دانشمندان آذربایجان، ج۱، ص۱۰۰.
از جمله فرزندش سیدعلی، چنان‌که شاه‌جهان وی را «جواهر رقم» لقب داد و به معلمی شاهزاده اورنگ زیب گماشت. [۸]
غلام محمد هفت‌قلمی دهلوی، تذکره خوشنویسان، ج۱، ص ۵۷.
[۹]
محمدطاهر نصرآبادی، تذکره نصرآبادی، ج۱، ص ۳۰۶.
در دوره اورنگزیب (حک: ۱۰۶۸ـ۱۱۱۹) جواهر رقم کتابدار خاصه سلطنتی و دارای منصب هزاری (فرمانده گروه هزار نفره از سپاه) بود و در ملازمت وی به کشمیر و دکن رفت. [۱۰]
محمدطاهر نصرآبادی، تذکره نصرآبادی، ج۱، ص ۳۰۶.
[۱۱]
محمد بختاورخان، مرآه العالم، ج ۲، ص ۴۹۱.
[۱۲]
غلام محمد هفت‌قلمی دهلوی، تذکره خوشنویسان، ج۱، ص ۵۷.
[۱۳]
مهدی بیانی، احوال و آثار خوشنویسان، ج ۱ـ۲، ص ۴۴۷.
۳ - بیماری و وفاتجواهررقم در ۱۰۹۴ به بیماری داءالضحک (خنده بسیار) یا جنون درگذشت و در شاه جهان‌آباد (دهلی) دفن شد. [۱۴]
محمد بختاورخان، مرآه العالم، ج ۲، ص ۴۹۱.
[۱۵]
غلام محمد هفت‌قلمی دهلوی، تذکره خوشنویسان، ج۱، ص ۵۷.
۴ - شیوه خوشنویسیشیوه خوش‌نویسی جواهررقم بیشتر از میرعماد و عبدالرشید دیلمی (معروف به رشیدا ) تأثیر پذیرفته و معروف است که وی روزی از روی خط میرعماد و روزی از روی خط رشیدا مشق می‌کرد. نحوه ستایش محمدصالح کنبو ، مؤلف شاه‌جهان‌نامه، [۱۶]
محمدصالح کنبو، عمل صالح، ج ۳، ص ۳۴۵.
از جواهر رقم اغراق‌آمیز می‌نماید، [۱۷]
غلام محمد هفت‌قلمی دهلوی، تذکره خوشنویسان، ج۱، ص ۵۷.
[۱۸]
مهدی بیانی، احوال و آثار خوشنویسان، ج ۱ـ۲، ص ۴۴۸.
اما خط جواهررقم به لحاظ تناسب و ترکیب صحیح حروف و کلمات کم‌نظیر است. از آثار او قطعات متعددی با رقم سیدعلی الحسینی و جواهر رقم باقی مانده که در مجموعه‌های شخصی، کتابخانه مجلس شورای اسلامی ، کتابخانه ملی ایران، موزه باستان‌شناسی ترک و موزه آثار اسلامی و ترکی استانبول [۱۹]
مهدی بیانی، احوال و آثار خوشنویسان، ج ۱ـ۲، ص ۴۴۸.
و در کتابخانه عمومی خدابخش هند [۲۰]
مرکز میکروفیلم نور، ۲۰۰۰ـ۲۰۰۱.
موجود است.۵ - سرودن شعرجواهررقم شعر نیز می‌سرود و با آنکه از سروده‌هایش جز ابیاتی پراکنده به جای نمانده، تذکره‌نویسان از اشعار او یاد کرده‌اند. [۲۱]
محمدطاهر نصرآبادی، تذکره نصرآبادی، ج۱، ص ۳۰۶.
[۲۲]
محمدافضل‌بن محمد معصوم سرخوش لاهوری، کلمات الشعرا، ج۱، ص ۴۹.
۶ - میراث لقبپس از مرگ سیدعلی‌خان، لقب وی به پسرش، شمس‌الدین علی‌خان، رسید اما او چندان شهرتی نیافت. [۲۳]
غلام محمد هفت‌قلمی دهلوی، تذکره خوشنویسان، ج۱، ص ۵۸.
چند تن از خوشنویسان این دوره نیز این لقب را داشتند، از جمله: بخش‌اللّه‌خان، خوش‌نویس گمنامی از قرن یازدهم با رقم «العبدالمذنب‌الراجی بخش‌اللّه‌خان‌بن میرعلیخان، جواهر رقم ثانی» که خط وی مشابه خط سیدعلی‌خان است و از این‌رو احتمال دارد که وی پسر سیدعلی‌خان بوده باشد [۲۴]
مهدی بیانی، احوال و آثار خوشنویسان، ج ۱ـ۲، ص ۹۶.
و میرساوجی ، از شاگردان‌میرعماد، که بیشتر از روی خطوط مالک دیلمی مشق می‌کرد. [۲۵]
مهدی بیانی، احوال و آثار خوشنویسان، ج ۳، ص ۹۳۱.
۷ - فهرست منابع(۱) لطفعلی‌بن آقاخان آذربیگدلی، آتشكده آذر، چاپ جعفر شهیدی، چاپ افست تهران ۱۳۳۷ ش. (۲) محمد بختاورخان، مرآه العالم: تاریخ اورنگزیب، چاپ ساجده س. علوی، لاهور ۱۹۷۹. (۳) مهدی بیانی، احوال و آثار خوشنویسان، تهران ۱۳۶۳ ش. (۴) محمدعلی تربیت، دانشمندان آذربایجان، تهران ۱۳۱۴ ش. (۵) محمد دیهیم، تذكره شعرای آذربایجان، تبریز ۱۳۶۷ ش. (۶) ابوالقاسم رفیعی مهرآبادی، آتشكده اردستان، بخش ۱، تهران ۱۳۳۶ ش. (۷) محمدافضل‌بن محمد معصوم سرخوش لاهوری، كلمات الشعرا: مشتمل بر ذكرشعرای عصر جهانگیر تا عهد عالمگیر، چاپ صادق علی دلاوری،لاهور ۱۹۴۲. (۸) محمدصالح كنبو، عمل صالح، الموسوم به شاه‌جهان‌نامه، ترتیب و تحشیه غلام یزدانی، چاپ وحید قریشی، لاهور ۱۹۶۷ـ۱۹۷۲. (۹) محمدطاهر نصرآبادی، تذكره نصرآبادی، چاپ احمد مدقّق یزدی، یزد ۱۳۷۸ ش. (۱۰) غلام محمد هفت‌قلمی دهلوی، تذكره خوشنویسان، چاپ محمدهدایت حسین، كلكته ۱۳۲۸/ ۱۹۱۰. (۱۱) Noor Microfilm Center India, ۲۰۰۰-۲۰۰۱ (Online) Available: www noormicrofilmindia com/libfkuda htm) ۳۱ May ۲۰۰۶). ۸ - پانویس
۹ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «جواهر رقم»، شماره ۵۱۶۸. رده‌های این صفحه : مقالات دانشنامه جهان اسلام
|